Gelati (ang. Gelati) 
lokalizacja: 11 km na północny-wschód od Kutaisi, region Imeretia
Gelati jest obowiązkowy punktem zwiedzania Gruzji. Znakomicie zachowany zespół klasztorny z XII w., świetne freski czy manuskrypty mające ponad 500 lat to wystarczające zachęty dla turystów. Wartość Gelati doceniło UNESCO wpisem na listę światowego dziedzictwa kulturalnego i przyrodniczego (nr 710 – wspólna pozycja Gelati i katedry w Kutaisi).
Klasztor powstał w złotych czasach gruzińskiej monarchii i wspaniałego rozkwitu kultury. Jego fundatorem był król Dawid Budowniczy (gruz. Dawit Agmaszenebeli). Jego grobowiec znajduje się w świątynnym murze.
Przez kilkaset lat w Gelati mieściła się akademia nauk teologicznych i kultury. Przez długi czas był to najważniejszy ośrodek oświecenia na ziemiach gruzińskich. Ówcześni nazywali gelacką akademię drugim Atos i „Nową Helladą” Wielu z naukowców pracujących w Gelati działało później w innych akademiach Gruzji, a także daleko poza jej granicami (m.in. w Palestynie, i na górze Atos). Najbardziej znanymi byli Joann Petritsi i Arsen Ikaltoeli.
Zespół klasztorny składa się m.in. z kościoła p.w. Narodzenia Matki Bożej (XII w.), kościoła Św. Grzegorza (XIII w.), dwupoziomowego kościoła Św. Mikołaja (XIII-XIV w.), dzwonnicy wybudowanej nad źródłem, kruchty. Całość otaczają pradawne mury obronne.
W całym zespole klasztornym najważniejszą budowlą jest katedra z XIII w. W świątyni tej wykorzystano system krzyżowo-kopułowy. Fasada wschodnia nie jest tu zakończona płaską ścianą, lecz trzy apsydy są wysunięte z lica ściany (w Gruzji wschodnie było to wówczas rzadkością). Dodatkowo apsyda ołtarzowa nie jest półokrągła lecz pięcioboczna, a każda z tych płaszczyzn pokryta została dekoracyjną arkadą tej samej wysokości.
Nad częścią centralną wznosi się kopuła, gdzie przejście do bębna wykonano za pomocą żagielków. Zasadnicza bryła świątyni została urozmaicona narteksami, dobudowanymi z trzech stron i organicznie powiązanymi z korpusem. Poszczególne fasady zostały ozdobione charakterystycznymi arkadami. Ornamentalny wystrój świątyni nigdy nie został dokończony. W katedrze zachowały się wspaniałe freski pochodzące z XII–XVIII wieku. Pokrywają one praktycznie całe wnętrze świątyni. Najcenniejszym zabytkiem jest tu jednak niezwykła mozaika z XII wieku, zdobiące konchę apsydy ołtarzowej (zgodnie z tradycją sztuki gruzińskiej). W centrum kompozycji na złotym tle przedstawiona została Matka Boska z Dzieciątkiem i adorującymi postaciami archaniołów Michała i Gabriela z obu stron. Takie połączenie fresków i mozaiki nie znajduje analogii w sztuce bizantyjskiej.
AZERBEJDŻAN
GRUZJA