strona główna GRUZJA - kultura i tradycje Architektura gruzińska Antyk w wydaniu gruzińskim

Antyk w wydaniu gruzińskim

miasto skalne Uplisciche

Historię architektury gruzińskiej należy zacząć od czasów antycznych, kiedy to centrum świata stanowiła Grecja, a później Rzym. Wówczas pomiędzy Morzem Czarnym a Kaspijskim rozwijała się kultura równie ciekawa, choć powszechnie niestety mniej znana. Powstały tam dwa państwa - Kolchida, znana z mitu o Argonautach, którzy przybyli w poszukiwaniu Złotego Runa, oraz Iberia. Przejęły one i rozwinęły znane już od epoki brązu tradycje związane z artystyczną obróbką metali, jak również umiejętności budowlane oraz inne formy artystycznej działalności.

Elementy kultury greckiej przenikały na teren Kolchidy poprzez kolonie założone na wschodnim wybrzeżu Morza Czarnego przez przybyszów z Miletu — były to m.in. Fasis — dzisiejsze Poti, i Batys — obecne Batumi. Jednak wpływ ten ograniczał się do zachodnich części kraju, gdyż silniejsze okazywały się rodzime tradycje.

Dużo większe znaczenie dla gruzińskiej architektury miała późniejsza ekspansja rzymska, która w połowie I w. p.n.e. nie ominęła obydwu gruzińskich państw. Wpływy rzymskie dało się zauważyć w wielu dziedzinach życia. Przybywający do Gruzji Rzymianie osiedlali się w nadmorskich koloniach. Wprowadzili tam wiele nowych rozwiązań, na przykład z zakresu architektury obronnej — zastępując dotychczasowe umocnienia ziemne i drewniane murami budowanymi z wypalanej cegły, budując fosy czy wprowadzając inne elementy fortyfikacyjne.

Od połowy III wieku szybko rosła w siłę sasanidzka Persja, która coraz odważniej rywalizowała z Rzymem a w kolejnych wiekach z jego spadkobiercą, tj. Bizancjum. Perskie najazdy nie oszczędzały ziem gruzińskich, na których ostro ścierały się wpływy i ambicje obu zwaśnionych mocarstw.
Pomimo zagrożenia wojną, kraj się rozwijał gospodarczo, co przekładało się m.in. na rozwój budownictwa i sztuk plastycznych. Świadczą o tym chociażby pozostałości okazałych, starożytnych miast.

Zabytki architektoniczne tego okresu ujawniają sporą różnorodność. W Bagineti i Vani zachowały się fragmenty fortyfikacji. W obu przypadkach widać, że budowniczowie doskonale znali kunszt ówczesnego budownictwa hellenistycznego.

miasto skalne Uplisciche

Z czasów rzymskich pochodzi jeden z najciekawszych zabytków gruzińskiej starożytności — Uplisciche ("Pańska Twierdza"). Jest to największe zachowane miasto skalne na terenie Gruzji. W czasach dominacji arabskiej (VII-IX w.), gdy Tbilisi stało się siedzibą emiratu, Uplisciche było głównym ośrodkiem politycznym i kulturalnym we wschodniej Gruzji.
Uplisciche rozłożone jest na wysokim brzegu rzeki Mtkwari. Składa się z wielu imponujących rozmiarem systemów pomieszczeń, często rozlokowanych na kilku poziomach, połączonych korytarzami lub schodami.

miasto skalne Uplisciche

Zachowało się wiele pieczar, których wygląd wskazuje na silne wpływy rzymskie. Jedna z najciekawszych komnat posiada półkolebkowe sklepienie z dekoracją kasetonową. W jego murach znajdują się przejścia do pomieszczeń pomocniczych. W jednym z nich wykuto siedzenia najprawdopodobniej przeznaczone dla widzów. Wedle popularnej hipotezy był to skalny teatr.

miasto skalne Uplisciche

Wraz z chrześcijaństwem zaczęły się pojawiać pomieszczenia nawiązujące do architektury miejscowej, posiadające system stropów belkowych wykutych w skale. Szczególną uwagę zwraca tzw. reprezentacyjna sala pałacowa królowej Tamar. Spośród innych komnat wyróżnia się ona znacznymi rozmiarami. Strop został w tym przypadku podzielony na dwie części kamienną belką. Na jednej z nich umieszczono kopułę, również wydrążoną w kamieniu, będącą źródłem światła. Została ona zbudowana ze skośnie ułożonych belek, przypominających wieniec darbazi, choć o odmiennym układzie elementów.

Na terenie Uplisciche odnaleźć można także pomieszczenia z XI wieku, nawiązujące do ówczesnej architektury na Bliskim Wschodzie. Jednakże największe zainteresowanie badaczy wzbudzają liczne obiekty typowe dla rodzimego stylu.