strona główna GRUZJA - kultura i tradycje Architektura gruzińska Nowy kanon sztuki w Kartlii

Prostota — nowy kanon sztuki w Kartlii

Wielkie katedry w Kutaisi, Mcchecie i Alawerdi są ukoronowaniem dążeń artystów przełomu X i XI wieku. Przemiany zachodzące w sztuce są niewątpliwie powiązane z sytuacją w kraju, gdzie w końcu udało się doprowadzić do zjednoczenia wszystkich ziem gruzińskich. Kolejne dziesięciolecia przyniosły stabilizację, dzięki której sztuka mogła się spokojnie dalej rozwijać. Najbardziej dojrzałe rozwiązania pojawiają się architekturze Kartlii, która po uwolnieniu się spod ucisku arabskiego, zaczyna odgrywać dominującą rolę polityczną i kulturalną w zjednoczonej Gruzji. A przed architekturą stają nowe wyzwania. Stworzenie budowli o względnie prostej bryle w oparciu o dotychczasowe osiągnięcia i opracowanie ciekawego wystroju zewnętrznego, na którym teraz skupia się cała uwaga artystów. Nowy typ świątyni, odpowiadający tym założeniom został wypracowany w Kartlii i był bardzo często stosowany przez kolejne dwa wieki przede wszystkim we wschodniej Gruzji. Typowa budowla jest na rzucie prostokąta zbliżonego do kwadratu. W części centralnej, na czterech podporach ustawiana jest kopuła. Fasada wschodnia nie posiada apsyd wysuniętych z lica murów; dwie wnęki po bokach apsydy ołtarzowej dzielą te fasadę na trzy części.

Najpełniejszym wyrazem tych nowych idei jest świątynia w Samtawisi. Jest to najwcześniejszy przykład nowego stylu i stanowi wzorzec dla późniejszych dzieł architektury. Jak mówi napis na fasadzie wschodniej, została zbudowana w 1030 roku. W późniejszym okresie zostały dobudowane dwa narteksy, jednak żaden z nich się nie zachował. Jest to budowla na planie prostokąta nieco zbliżonego do kwadratu. Nad częścią centralną wznosi się kopuła, osadzona na czterech ośmiobocznych filarach. Pomieszczenia narożne są dużo niższe, co w efekcie pozwoliło podkreślić oś główną wschód-zachód. Wszystkie fasady zostały ozdobione popularnym od dłuższego czasu motywem arkad. Wśród nich najbardziej interesująco rozwiązana została fasada wschodnia. Stała się ona wkrótce wzorem na następne dwa stulecia. Typowy i często powielany układ z pięcioma arkadami w dwoma trójkątnymi wnękami otrzymał nową oprawę artystyczną. W najwyższym i najszerszym łuku środkowym złożonym z czterech półokrągłych wałków, umieszczono płaskorzeźbiony krzyż dekoracyjny, wkomponowany w obramienie z czterech wałków, powiązany od góry z wałkami łuku, zaś w dolnej części z rzeźbionym obramieniem okna ołtarzowego, pod którym z kolei umieszczono dwa dekoracyjne kwadraty ustawione pod katem. Od łuku środkowego po obydwu stronach w górnej części ściany nawy głównej umieszczono niższe i znacznie mniejsze łuki, zawijające się u dołu wokół równoramiennego krzyża. Ten motyw, częściowo zmodyfikowany występuje w katedrze w Alawerdi. Pozostałe arkady posiadają w górnych częściach również bogatą dekorację. Plan świątyni, bryła i system dekoracji doprowadzone tu zostały do maksymalnej prostoty i stały się wzorem na kolejne dwa wieki a czasami nawet dłużej.