strona główna GRUZJA - kultura i tradycje Architektura gruzińska Najstarsze świątynie chrześcijańskie

Najstarsze świątynie chrześcijańskie

Bazylika w Bolnisi

W połowie pierwszego tysiąclecia, kształtujące się dopiero chrześcijaństwo nie wypracowało jeszcze żadnych obowiązującyc powszechnie kanonów w architekturze. Tymczasem w V wieku na terenie Gruzji wyraźnie zarysowały się w sztuce sakralnej miejscowe style, bowiem nowa religia wymagała nowej oprawy. Najwcześniej powstała gruzińska bazylika. Na jej formie zaciążyły w istotnym stopniu lokalne tradycje. Zajmuje ona odrębne miejsce w historii rozwoju budowli typu bazylikowego.

Do najwspanialszych przykładów tej kategorii należy niewątpliwie bazylika w Bolnisi z końca V wieku.

Jest to budowla trzynawowa pokryta jednym wspólnym, dwuspadowym dachem. Od strony zewnętrznej nie wyodrębniono tu nawy głównej.

Bazylika w Bolnisi, widok od wschodu

W bryle budynku od strony wschodniej wyróżnia się wysunięta absyda ołtarzowa, obok której dobudowano niewielkie pomieszczenie, do którego prowadzi wejście w północnej nawie. Służyło ono prawdopodobnie do przechowywania i wypieku specjalnego chleba, używanego w czasie uczty braterskiej (uczty takie odbywały się do czasu ustalenia ceremoniału eucharystii). Po stronie południowej znajduje się osobne pomieszczenie, zakończone z dwóch stron absydami. Prowadzi do niego wejście bezpośrednio z nawy południowej. Przypuszczalnie było to baptysterium. Osobnym dachem nakryte są otwarte portyki od strony północnej i częściowo południowej. Bazylika ta została w całości zbudowana z kamienia ciosanego. Niezwykłe wrażenie robi wnętrze świątyni — trochę mroczne ze względu na niedużą ilość światła wpuszczaną przez niewielkie otwory. Jest ono jednak dosyć przestronne. Największą uwagę przyciągają dekoracje kapiteli, nawiązujące do perskiej sztuki z czasów dynastii Sasanidów.

Pojawiają się też zapożyczenia z dawnych wierzeń pogańskich a wśród nich byk, nawiązujący do postaci świętego zwierzęcia. Symbol ten pochodzi z najstarszych wyobrażeń epoki przedchrześcijańskiej.

Następną fazę rozwoju sztuki sakralnej można zaobserwować w bazylikach pochodzących z przełomu V i VI wieku. Z tego okresu pochodzi bazylika w Urbnisi. Została ona mocno przebudowana w XVII wieku, zachowując jednak niektóre pierwotne elementy. Bazylika ta posiada już (w odróżnieniu od Bolnisi) osobne pomieszczenia na prothesis i diakonikon, które są bardzo charakterystyczne dla świątyń gruzińskich. Znajdują się one po bokach absydy ołtarzowej, zamykając wschodnią część. Wtapiają się w bryłę budynku, tworząc od strony zewnętrznej jednolitą ścianą. Dzięki temu mieszczą się one wewnątrz prostokąta, na którym oparty jest plan budowli. Nawa główna nakryta została osobnym dachem, wznosząc się ponad nawy boczne.

Anczischati w Tbilisi

Znacznej przebudowie uległa również bazylika Anczischati w Tbilisi. W wersji pierwotnej posiadała ona formę zbliżoną do bazyliki w Urbnisi.

W połowie VI wieku ukształtował się dosyć osobliwy typ budowli, nazywany "bazyliką trójkościelną". Tworzą ją trzy oddzielne wydłużone świątynie połączone drzwiami, z których środkowa wyraźnie dominuje nad bocznymi. Bazylika ta w póĄniejszych czasach uległa zmianom: pomieszczenia boczne przybrały formę wydłużonych portyków, pełniąc funkcję narteksów. Pojawiają się tam osobne wejścia, a z czasem wyodrębniają pomieszczenia, z których jedno (północne) pełniło funkcję prothesis. Najbardziej typowy przykład tego typu budowli stanowi bazylika w Saguramo (VII wiek) .